وظایف و اختیارات سازمان بازرسی کل کشور

اصل 174 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به‌منظور نظارت بر حسن جریان امور و اجرای صحیح قوانین در دستگاه‌های اداری، سازمانی را به نام »سازمان بازرسی کل کشور» پیش‏بینی نمود. بر اساس اصل فوق، این سازمان زیر نظر رئیس قوه قضاییه تشکیل می‏گردد. حدود اختیارات و وظایف سازمان بازرسی کل کشور  را قانون مربوط به آن تعیین می‏کند.

وظایف سازمان بازرسی کل کشور

در سال 1360، «قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور» به تصویب رسید. در این قانون تمامی اختیارات و وظایف سازمان بازرسی کل کشور مورداشاره قرارگرفته است. مطابق ماده 2 این قانون، وظایف سازمان بازرسی کل کشور به شرح ذیل است:

1. بازرسی مستمر کلیه وزارتخانه‌ها و ادارات و نیروهای نظامی و انتظامی و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و شهرداری‌ها و مؤسسات وابسته به آنها و دفاتر اسناد رسمی و مؤسسات عام‌المنفعه و نهادهای انقلابی و سازمان‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه یا سهام آنها متعلق به دولت است یا دولت به نحوی از انحاء بر آنها نظارت یا کمک می‏نماید و کلیه سازمان‌هایی که شمول این قانون نسبت به آنها مستلزم ذکر نام آنها است بر اساس برنامه منظم.
2. انجام بازرسی‌های فوق‌العاده برحسب دستور شورای عالی قضایی و یا به درخواست کمیسیون اصل 90 قانون اساسی مجلس شورای اسلامی و یا بنا به تقاضای وزیر یا مسئول دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط و یا هر مورد دیگری که به نظر رئیس سازمان و شورای عالی قضایی ضروری تشخیص داده شود.
3. اعلام موارد تخلف و نارسایی‌ها و سوء جریانات اداری و مالی در خصوص وزارتخانه‌ها و نهادهای انقلابی (که فهرست آنها به تصویب هیئت‌وزیران می‏رسد) به نخست‌وزیر و در خصوص مؤسسات و شرکت‌های دولتی وابسته به دولت به وزیر وزارتخانه ذی‌ربط و در خصوص شکایت از شهرداری‏ ها و مؤسسات وابسته به آنها به وزیر کشور و در خصوص ادارات و سازمان‌های تابعه و واحدهای مربوط به دادگستری به شورای عالی قضایی و در خصوص مؤسسات غیردولتی کمک بگیر از دولت به وزارت امور اقتصاد و دارایی.

مطابق ماده 6 قانون مذکور، یکی دیگر از وظایف سازمان، اعلام وقوع جرم به مراجع قضایی است. به این صورت است که هرگاه جرمی ارتکاب یابد و به دنبال آن تعقیب جزایی ضرورت پیدا کند، رئیس سازمان و یا مقامات مأذون از سوی او، گزارش وقوع جرم را همراه با دلایل و مدارک و مستندات به دادستان محل تسلیم می‏کند و پرونده را تا حصول نتیجه پیگیری خواهد کرد.

آخرین مورد از وظایف سازمان بازرسی کل کشور عبارت است از گزارش موارد تخلف آیین‌نامه‌ها و مدیران دولتی به این صورت که هرگاه گزارش‌هایی مبنی بر بروز تخلفاتی در ارتباط با آیین‌نامه‌ها، تصویب‌نامه‌ها، بخشنامه‌ها و یا دستورالعمل‌های صادره از سازمان‌های دولتی یا وابسته به دولت به سازمان بازرسی ارائه گردد و یا اشخاص حقیقی یا حقوقی غیردولتی از بروز تخلفات در عملکرد سازمان‌های موضوع این قانون شکایت کنند، سازمان بازرسی کل کشور موظف است این موارد را جهت رسیدگی و صدور رأی به دیوان عدالت اداری ارسال کند.

درجایی که گزارشِ ارائه‌شده حاوی اطلاعاتی پیرامون تخلف اداری مدیران کل ادارات و مقامات بالاتر تا سطح وزرا و هم‌طراز آنها باشد که مشمول قانون رسیدگی به تخلفات اداری هستند، سازمان بازرسی گزارش مذکور را به هیئت رسیدگی به تخلفات اداری نهاد ریاست جمهوری ارسال می‏کند و تا حصول نتیجه و صدور رأی پرونده را پیگیری خواهد نمود.

همان‌طور که مشاهده نمودید بر اساس ماده 2، تمامی مردم می‏توانند از دستگاه‌های مختلف مذکور در قانون شکایت کنند. در صورت اطلاع از اقدامات غیرقانونی و تخلفات این مؤسسات، آن را به سازمان بازرسی کل کشور اطلاع دهند.

موضوعات شکایت به سازمان بازرسی کل کشور

موضوع شکایت‌های واصله به سازمان بازرسی کل کشور بسیار متنوع است و شامل موارد زیر است:

1- شکایت اشخاص از دستگاه‌های اجرایی کشور به‌واسطه جریان اداری نامناسب آن سازمان و نقض قوانین و مقررات

2- شکایت مربوط به جذب، استخدام و گزینش در دستگاه‌های اجرایی و دانشگاه‌ها

3- شکایت و اعتراض نسبت به انجام مزایده‌ها و مناقصات

4- شکایت اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی راجع به آیین‌نامه‌ها و تصویب‌نامه‌ها و بخش‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های دستگاه‌های اجرایی و سازمان‌های دولتی

همچنان که پیش‌ازاین گفته شد، پس‌ازآنکه وقوع تخلف محرز گشت، گزارش مربوط به آن جهت رسیدگی و صدور رأی به دیوان عدالت اداری ارسال می‏گردد. ذکر این نکته ضروری است که شکایت از رفتارهای مجرمانه (تصرفات غیرقانونی، اختلاس، تحصیل مال از طریق نامشروع، تضییع اموال دولتی و…) بانک‏های دولتی یا سایر مؤسسات و دستگاه‌های اجرایی و دولتی هم می‏بایست در این سازمان مطرح گردد. چنانچه شاکی علیه چنین مؤسساتی در دادسراهای عمومی و انقلاب اعلام‌جرم کند، بازهم مانع از رسیدگی سازمان بازرسی کل کشور به چنین جریانات سوئی نیست. هیئت‌های بدوی و تجدیدنظر رسیدگی به شکایت با عضویت یک نفر از قضات منصوب رئیس قوه قضاییه تشکیل می‏گردند و خارج از نوبت و طبق قانون رسیدگی به تخلفات اداری به شکایات رسیدگی می‏کنند.

طرح شکایت علیه دستگاه ها و سازمان ها

طرح شکایت علیه عملکرد دستگاه‌ها و سازمان‌های اجرایی ظرافت‌ها و پیچیدگی‌های فراوانی دارد. عدم رعایت آنها منجر به رد شکایت و متضرر شدن شاکی می‏گردد. در این راستا شاکی می‏بایست از مشاوره‌های حقوقی وکلا و مشاوران متخصص در حوزه صلاحیت‌های سازمان بازرسی کل کشور بهره گیرد. تشخیص اینکه دستگاه‏ اجرایی و موسسه مورد شکایت، دولتی باشد و موضوع قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور قرار گیرند، از عهده‌ی افراد ناآشنا به این خارج است.

شکایات می‏بایست تنها علیه شرکت‌ها و مؤسسات و ارگان‌های دولتی و یا مؤسسات و شرکت‌های عام‌المنفعه و یا سازمان‌هایی طرح گردد که تمام یا قسمتی از سرمایه و یا سهام آنها متعلق به دولت است و یا دولت به یک طریقی به آنها نظارت دارد؛ در غیر این صورت سازمان عدم صلاحیت خود را در رسیدگی به شکایت اعلام می‏نماید.

بدیهی است که سازمان بازرسی کل کشور صلاحیت رسیدگی به شکایت از اشخاص حقیقی و حقوقی غیردولتی، شکایت از مراجع قضایی، دیوان عدالت اداری، تخلفات مربوط به مطبوعات، تصمیمات شورای عالی انقلاب فرهنگی یا تصمیمات دیوان محاسبات کشور و… را ندارد.

نحوه تنظیم شکایت نامه

همچنین نحوه طرح و تنظیم شکایت‌نامه بسیار مهم است. شکایت‌نامه‌ها باید مستند و مستدل باشد و صرفاً یک اتهام واهی را به دستگاه‌های اداری و اجرایی وارد نکنند.  مسئولیت مطالب اظهارشده و اتهامات واردشده بر عهده شاکی است و اوست که باید صحت ادعای مطرح‌شده را اثبات نماید. همچنین شاکی باید بداند که اگر مرجع مورد شکایت را به‌درستی در شکایت‏نامه خود ذکر نکند، با رد شکایت مواجه خواهد شد.

شاکی باید بداند درصورتی‌که شکایتی مشابه شکایت او  قبلاً مطرح‌شده باشد و به سازمان ارسال‌شده باشد، سازمان بازرسی کل کشور به آن رسیدگی نخواهد کرد؛ مگر آن‌که موضوع مورد شکایت وی با شکایاتی که سابقاً طرح‌شده است، متفاوت باشد. تشخیص این‌که شکایت مورد طرح، تکراری نباشد، تنها از سوی یک وکیل باتجربه در حوزه سازمان بازرسی ممکن است.

موسسه حقوقی دادیستا مفتخر است که با وکلا و مشاوران حقوقی مجرب و مسلط در زمینه‌های مختلف حقوقی همکاری می کند. وظایف سازمان بازرسی کل کشور، از جمله فعالیت های آن هاست. مخاطبین محترم می‏توانند پیش از طرح هرگونه شکایت علیه سازمان‌ها و دستگاه‌های موضوع قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور، با وکلای مجموعه دادیستا مشورت نمایند. درصورتی‌که موضوع، قابلیت طرح در سازمان داشته باشد، شکایت طرح می گردد. شکایت‌نامه‌ی مستدل و مستند در سریع‏ترین زمان ممکن تنظیم و ثبت شود. وکلای مجموعه تا پایان رسیدگی و صدور رأی در کنار شاکی خواهند بود و مشاوره‌های حقوقی لازم را ارائه خواهند داد.